της  Ιωάννας Σαχινίδου

Η γυναίκα στις πατριαρχικές κοινωνίες

ΔΗΜΟΣΙΕΥΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΒΙΒΛΟΣ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΑΤΩ  ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ ΣΑΧΙΝΙΔΟΥ

Η Σάρα και η Άγαρ. Δύο γυναίκες κι ανάμεσά τους, ένας άνδρας, ο Πατριάρχης Άβραμ, ο ιδρυτής του Ισραηλιτικού έθνους. Η Σάρα είναι η γυναίκα του Άβραμ. Η Άγαρ η Αιγυπτία δούλη της Σάρας, που “έδωκεν (η Σάρα) αυτήν εις Άβραμ, τον άνδρα αυτής, δια να είναι γυνή αυτού” (Γένεσις 16:3) και γέννησε ένα γιο στον Άβραμ.

Ο Θεός είχε δώσει στον Άβραμ μια τρομαχτική υπόσχεση: “Θέλω σε κάνει εις έθνος μέγα… εις το σπέρμα σου θέλω δώσει την γην ταύτην… και θέλω καταστήσει το σπέρμα σου ως την άμμον της γης” (Γένεσις 12:2,7, 13:16). Την υπόσχεση την επαναλαμβάνει ο Θεός σε διάφορες στιγμές της ζωής του Άβραμ. Μια υπόσχεση με πολλές διαστάσεις. Διάσταση προσωπική και οικογενειακή μια και αφορά στη γέννηση ενός γιου, αλλά και εθνική, μια και από το γιο του Άβραμ, το σπέρμα του, θα δημιουργηθεί ένα νέο έθνος, μεγάλο και πολυπληθές. Η υπόσχεση έχει και γεωγραφική διάσταση, μια και ο Θεός δείχνει στον Άβραμ, την περιοχή, τον γεωγραφικό χώρο που θα κατοικήσει, θα πολλαπλασιαστεί, θα αναπτυχθεί, αφού τον κατακτήσει.

Η ιστορία του Άβραμ, της Σάρας και της Άγαρ είναι για τα σημερινά δεδομένα, ατομικά, οικογενειακά και κοινωνικά, μια ιστορία παράδοξη, καθώς η Άγαρ είναι η “άλλη γυναίκα”, το τρίτο σκέλος του τριγώνου.

Η Γένεσις είναι το μόνο βιβλίο της Βίβλου που ο συγγραφέας του δεν είχε προσωπική επαφή με τα γεγονότα που εξιστορεί και τον χωρίζει απ’ αυτά χρονική απόσταση χιλιετιών. Μέχρι τις αρχές του αιώνα μας δεν υπήρχαν αρχαιολογικά ευρήματα για την περίοδο αυτή, και οι ιστορικοί, αλλά ακόμα και οι θεολόγοι την ωθούσαν στο χώρο της μυθολογίας.

Τα ερωτηματικά που προκύπτουν στο σημερινό άνθρωπο, πιστό ή άπιστο, είναι αν καταρχήν τα γεγονότα στα οποία αναφερόμαστε είναι ιστορικά, αλλά ακόμα τι πνευματικά μηνύματα μπορεί να αντλήσουμε σήμερα από εποχές, όπου ζει ένας κόσμος τελείως διαφορετικός από το σημερινό, πρωτόγονος, με ζωή νομαδική, όπου η δουλεία, η παλλακεία, η πολυγαμία αποτελούν άγραφους νόμους.

Βιβλικό Κείμενο – Πλαίσιο

Τα γεγονότα που εξιστορούνται στη Βίβλο, στο Λόγο του Θεού, εκτείνονται στον ιστορικό χρόνο αρκετών χιλιετιών. Κάθε μια όμως διήγηση, ένα κείμενο που μελετούμε έχει διαμορφωθεί μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο διαφόρων συνθηκών κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών, πολιτιστικών, θεολογικών, πολιτισμικών, γεωγραφικών, ιστορικών, νομικών (άγραφων – γραπτών), χρονικών.

Διαφορετικές συνθήκες διαμορφώνουν το πλαίσιο της εποχής του Αβραάμ, της περιόδου της περιπλάνησης στην έρημο, της αιχμαλωσίας, των Ευαγγελίων, των Πράξεων. Εντελώς διαφορετικό πλαίσιο περιβάλλει τη δημιουργία του κόσμου σε έναν απώτερο μακρινό χρόνο του παρελθόντος και ένα τελείως διαφορετικό κείμενο έχουμε στην Αποκάλυψη, στον απώτερο χρόνο του μέλλοντος, πέρα από τον ιστορικό χρόνο.

Εκτός από τις εξωτερικές συνθήκες που διαμορφώνουν το πλαίσιο του κειμένου το ίδιο το κείμενο με τη μορφή του (ποίηση, γραπτός λόγος, προφητεία, έμμεσος λόγος, άμεσος) διαμορφώνει διαφορετικά στοιχεία για την ιστορία και την διήγηση των γεγονότων.

Καθώς μελετούμε τα κείμενα των Γραφών όταν μελετούμε και το πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώθηκαν, μπορούμε καλύτερα να διακρίνουμε:

1) Το θέλημα του Θεού. Το σχέδιο του Θεού, στη δημιουργία, στη διακυβέρνηση του κόσμου με τη θεία Του Πρόνοια και την σωτηρία με την ενσάρκωση του Λόγου, το δώρο της νέας ζωής στον άνθρωπο και της αιώνιας ζωής, το σχέδιο του Θεού που πηγάζει από την αγάπη Του είναι ένα και αναλλοίωτο και ξετυλίγεται στις σελίδες της Βίβλου.

2) Τις συνθήκες – πλαίσιο. Οι συνθήκες μέσα στις οποίες ζουν τα άτομα, οι οικογένειες, οι κοινωνίες και μέσα στις οποίες εργάζεται ο Θεός στη γη μας αλλάζουν. Είναι οι άνθρωποι που διαμορφώνουν πολλές από τις συνθήκες αυτές (νόμους, πολιτισμό, ήθη, έθιμα). Ακόμα και σε θεοκρατικές κοινωνίες όπως του Ισραήλ, ο Μωσαϊκός Νόμος αντανακλά την κοινωνική δομή και κατάσταση της εποχής εκείνης.

3) Τις εντολές – περιγραφές. Οι εντολές που δίδονται στη Βίβλο αποκαλύπτουν το θέλημα του Θεού, μέσα σε ένα πλαίσιο. Οι περιγραφές όμως μπορεί να αναφέρονται σε γεγονότα που δεν είναι μέσα στο θέλημα του Θεού, αλλά είναι αποτέλεσμα της μωρίας, της αμαρτίας, ή της απιστίας ανθρώπων.

4) Τις προσωπικές υποσχέσεις του Θεού. Ο Θεός στα πρόσωπα που παίρνουν μέρος στις αφηγήσεις της Βίβλου δίνει προσωπικές εντολές, υποσχέσεις, αποκαλύπτει το θέλημά Του για την προσωπική τους ζωή. Όλα αυτά πολλές φορές είναι πέρα από τις οποιοσδήποτε κοινωνικές, φυσικές, ή άλλες συνθήκες όπου ζει το άτομο και πέρα από κάθε ανθρώπινη λογική και μέτρο. Ο Άβραμ είναι σε μεγάλη ηλικία και της Σάρας έχουν σταματήσει τα έμμηνα όταν τους υπόσχεται ότι θα αποκτήσουν παιδί.

Στο κείμενο που μελετούμε είναι βασικό να διακρίνουμε το σχέδιο του Θεού, τις υποσχέσεις και εντολές Του στα πρόσωπα των αφηγήσεων, και ποιες οι συνθήκες μέσα στις οποίες ζουν. Έτσι θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε αν οι ήρωες της ιστορίας ακολουθούν το θέλημα του Θεού, τα έθιμα της εποχής ή τις προσωπικές τους επιλογές.

Αρχαιολογικά Ευρήματα

Η πατριαρχική περίοδος συμπίπτει με την Μέση Ορειχάλκινη (2000 π.Χ. έως 1500 π.Χ.). Τα αρχαιολογικά ευρήματα που ήρθαν στο φως μετά το 1930 έχυσαν σε όλο το μήκος αυτής της περιόδου άφθονο νέο φως. Κοινωνικές συνθήκες, τρόποι ζωής, έθιμα αναφερόμενα σε οικονομικές και οικογενειακές σχέσεις, λεπτομέρειες του γεωγραφικού περιβάλλοντος, επιβεβαιώνουν την ακρίβεια της βιβλικής αφήγησης.

Στο παλάτι και σε ιδιωτικά σπίτια της Νούξι ανασκάφηκαν περισσότερες από 2000 πήλινες πινακίδες γραμμένες με σφηνοειδή γραφή. Πολλά από αυτά τα κείμενα είναι συμβόλαια, δικαστικές αποφάσεις και εκθέσεις κρατικών οργάνων που συνθέτουν μια ενδιαφέρουσα εικόνα της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής της κοινωνίας.

Ανάμεσα στα έγγραφα της Νούξι έχουν διασωθεί συμβόλαια με βάση το έθιμο κατά το οποίο μια γυναίκα, που δεν τεκνοποιούσε, ήταν υποχρεωμένη να εξασφαλίσει στον άντρα της μια δούλη για να του δώσει παιδί, που θα εθεωρείτο δικό της. Σύμφωνα με αυτό το έθιμο κινήθηκε η Σάρα όταν έδωσε στον Άβραμ τη δούλη της (16:1-4).

Η κληρονομιά ανήκε στον πρεσβύτερο γιο. Σύμφωνα με αυτό το καθεστώς η κληρονομιά του Αβραάμ ανήκε στον Ισμαήλ.

Οι πήλινες πινακίδες διαφύλαξαν πολλά πολύτιμα μυστικά για τις βιβλικές μας μελέτες.

Η γυναίκα στις πατριαρχικές κοινωνίες

Κάτω από το καθεστώς της Πεντατεύχου ο άνδρας είναι κυρίαρχος της οικογένειάς του. Στις ιστορικές περιγραφές οι πρωταγωνιστές στην υπόθεση είναι άνδρες, ενώ οι γυναίκες είναι δευτερεύοντες χαρακτήρες ή απουσιάζουν εντελώς. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις πρώτες υποσχέσεις του Θεού, η Σάρα όχι μόνο δεν παρευρίσκεται κοντά στον Άβραμ, αλλά και δεν αναφέρεται σ’ αυτές. Στις διηγήσεις εμφανίζεται περιοδικά. Τα συναισθήματά της και οι αντιδράσεις της, σπάνια αναφέρονται σαν να μη λαμβάνονται υπ’ όψιν (όπως όταν την παρουσιάζει ο Αβραάμ δύο φορές σαν αδελφή του δεν αναφέρεται τίποτε για το πώς η ίδια αισθάνεται).

Τα αγόρια είναι πιο σημαντικά πρόσωπα από τα κορίτσια στην Πεντάτευχο. Η γυναίκα καταξιώνεται σαν μητέρα γιων. Νομικά οι γυναίκες είναι εξαρτημένες από τους πατέρες ή τους συζύγους. Η άτεκνη γυναίκα είναι στιγματισμένη όπως η Σάρα στην ιστορία μας. Είναι συχνό φαινόμενο μια γυναίκα να δώσει τη δούλη της στον άνδρα της για να γίνει μια υποκατάστατη μητέρα.

Μπορεί οι άνδρες να είναι κεντρικοί χαρακτήρες αλλά δεν είναι υποδείγματα αρετής. Ο Άβραμ λέει ψέματα όταν δύο φορές παρουσιάζει τη γυναίκα του σαν αδελφή του για να σώσει τη ζωή του και χωρίς να λογαριάζει τις συνέπειες που έχει αυτό στη ζωή της Σάρας. Άλλες φορές απιστεί, χάνει την υπομονή του. Η Αγία Γραφή όμως, και εδώ είναι το θαυμαστό, δεν παρουσιάζει την υποδειγματική ζωή των ηρώων της, αλλά μας περιγράφει πώς ο Θεός εργάζεται στη ζωή τους, την αλλάζει, πλάθει τον χαρακτήρα τους και τον διαμορφώνει.

Είναι οι γυναίκες υποδεέστερες από τους άνδρες; Οι Νόμοι, τα ήθη και έθιμα της εποχής της Πεντατεύχου, μπορεί να το υποθέτουν. Αλλά και εδώ είναι πάλι το θαυμαστό, ο Θεός δεν κρίνει ανάλογα με το φύλο των ανθρώπων ή τη θέση τους την κοινωνική ή άλλη, αλλά σύμφωνα με την προσωπική τους σχέση με Εκείνον.

Δουλεία

Ο θεσμός της δουλείας αποτελούσε πάντα πληγή για τις κοινωνίες. Στην Αγία Γραφή δεν υπάρχει φανερή αποδοκιμασία για το θεσμό της δουλείας. Η δουλεία από τους Εβραίους θεωρείτο φυσική κατάσταση. Τιμά την Εβραϊκή Νομοθεσία το ότι προσπάθησε να τη θεμελιώσει σε ανθρωπινότερη βάση. Ο νόμος τιμωρούσε τον φονέα δούλου και όποιον βιαιοπραγούσε πάνω σε δούλο.

Οι Εβραίοι γίνονταν δούλοι όταν πτώχευαν ή είχαν χρέη. Αν εξοφλούσαν τα χρέη τους είχαν δικαίωμα να ελευθερωθούν. Με την συμπλήρωση επταετίας στην υπηρεσία του κυρίου τους, αποκτούσαν αυτόματα την ελευθερία τους.

Δούλοι ξένοι

Ο νόμος παρείχε αξιόλογη προστασία την τάξη αυτή των δούλων, απαγορεύοντας ρητά την καταδυνάστευσή τους. Όμως αυτοί οι δούλοι παρέμεναν στην ιδιοκτησία των κυρίων τους δια βίου και μεταβιβάζονταν στα παιδιά κληρονομικά. Ο θεσμός της δουλείας ήταν ευεργετικός στα χρόνια αυτά της βαρβαρότητας γιατί με την χρησιμοποίηση των αιχμαλώτων ως δούλων, απεφεύγετο η ομαδική τους σφαγή.

Προετοιμασία για την κατάργηση της δουλείας

Ο Ιώβ ανυψώνει την ανθρώπινη προσωπικότητα με έναν υπέροχο συλλογισμό: “Αν κατεφρόνησα την κρίσιν του δούλου μου ή της δούλης μου, ότε διεφέροντο προς εμέ, τι θέλω κάμει τότε, όταν εγερθή ο Θεός; Και όταν επισκεφθή τι θέλω αποκριθή προς Αυτόν; Ο ποιήσας εμέ εν τη κοιλία, δεν εποίησε και εκείνον; Και δεν εμόρφωσες ημάς Αυτός εν τη μήτρα;” (Ιώβ 31:13-15)

Ο Χριστός αντιμετώπισε τη δουλεία σαν ένα κακό της εποχής Του χωρίς να την επιδοκιμάζει. Είναι αντίθετη με τη διδασκαλία Του που θεωρεί τον άνθρωπο, ύψιστη αξία. Ο Χριστός όμως δεν είχε σαν Έργο Του να διορθώσει εξωτερικά τα κοινωνικά κακά, αλλά να μεταβάλλει τον άνθρωπο, τα ελατήριά του. Η μεταστροφή αυτή θα είχε σαν αποτέλεσμα να πάψουν τα κοινωνικά κακά. Σιγά-σιγά καλλιεργείται στη συνείδηση των χριστιανών μια καλύτερη κατανόηση απέναντι στους δούλους. Τους δέχονται στις εκκλησιαστικές συνάξεις σε κοινή λατρεία. Ακολουθεί το κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου περί ισότητας “δεν είναι δούλος ή ελεύθερος” (Γαλ. 3:28).

Στην επιστολή προς Φιλήμονα, συνιστά ο Παύλος στον Φιλήμονα να δεχθεί τον δούλο του Ονήσιμο σαν αδελφό του και όχι σαν δούλο. Εδώ βρίσκουμε τα πρώτα σπέρματα της χριστιανικής διδασκαλίας για την κατάργηση της δουλείας.

 

 Σάρα – Άγαρ (β’)

 Συνέχεια από το προηγούμενο

 Η Σάρα είναι η γυναίκα του Άβραμ. Τον ακολούθησε στην έξοδό του από την Ουρ των Χαλδαίων (Γεν. 11:?9-31).

Σε δύο περιπτώσεις ο Άβραμ προδίδει τη Σάρα, παρουσιάζοντάς την σαν αδελφή του και την προσφέρει σαν αντικείμενο, με αντάλλαγμα την ζωή του και την ευημερία του. Ο Άβραμ κόβει τους συζυγικούς δεσμούς του με τη Σάρα και εκείνη βρίσκεται αιχμάλωτη στο παλάτι του Φαραώ (12:10-20, 20:1-19).

Άνθρωποι που έχουν βρεθεί σε θέση ανίσχυρη ξέρουν καλά ότι η απάτη είναι συχνά η μόνη επιλογή για επιβίωση. Από αυτή την άποψη θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά του Άβραμ. Η Σάρα παραμένει σιωπηρή. Ο αφηγητής δεν μας αναφέρει τις αντιδράσεις της, τα συναισθήματά της, όταν ατιμάζεται για χάρη του άντρα της. Στα μάτια όμως του Θεού η Σάρα είναι πάντα η γυναίκα του Άβραμ. Η κατάσταση που δημιούργησε ο Άβραμ πρέπει να λυθεί και επεμβαίνει και την απελευθερώνει.

Η Σάρα είναι στείρα. Ο Θεός όμως έδωσε στον Άβραμ μια υπόσχεση ότι θα αποκτήσει παιδί. Η υπόσχεση του Θεού έχει δοθεί πολλές φορές σε διαφορετικά διαστήματα και με διαφορετικό τρόπο.

Η Άγαρ υποκατάστατη μητέρα

Τα χρόνια περνούν και η υπόσχεση του Θεού δεν εκπληρώνεται. Η Σάρα που είναι στείρα αμφιβάλλει αν ο Θεός θα την κάνει μητέρα. Βγάζει μόνη της το συμπέρασμα ότι την απέκλεισε από την τεκνοποιία και βάζει σε εφαρμογή ένα έμμεσο τρόπο για να αποκτήσουν παιδί από τη δούλη της, Άγαρ. Τον τρόπο αυτό δεν τον επινόησε η ίδια αλλά όπως αναφέραμε ήδη, μια άτεκνη γυναίκα έπρεπε να δώσει στο σύζυγό της μια υποκατάστατη μητέρα για να αποκτήσουν απόγονο. Ο Άβραμ υπακούει στη Σάρα και ακολουθούν τις συνήθειες που επικρατούν. Θα μπορούσαμε να τους δικαιολογούσαμε. Το τραγικό όμως είναι ότι το ζευγάρι αυτό είναι ευλογημένο και είναι αποδέκτες μιας θαυμάσιας θεϊκής διαθήκης που έμελλε να εκτελεστεί με τρόπο θαυματουργικό. Η Άγαρ δεν ήταν ένα όργανο που χρησιμοποίησε ο Θεός για να εκπληρώσει την υπόσχεσή Του. Ούτε επενέβη η ίδια στη ζωή του ζευγαριού.

Στη συνέχεια της ιστορίας, δύο γυναίκες περιβάλλουν τον Άβραμ. Η Σάρα είναι Εβραία, παντρεμένη με τον πατριάρχη, πλούσια και ελεύθερη. Είναι όμως μεγάλη στην ηλικία και στείρα. Η Άγαρ η Αιγύπτια είναι μόνη, φτωχή και δούλη. Είναι όμως νέα και γόνιμη. Η δύναμη ανήκει στη Σάρα, που είναι το υποκείμενο της δράσης. Η Άγαρ είναι ανίσχυρη και είναι το αντικείμενο που χρησιμοποιούν ο Άβραμ και η Σάρα για να προωθήσουν τα σχέδιά τους. Η Σάρα ποτέ δεν αναφέρει το όνομα της Άγαρ και ποτέ δεν της απευθύνει το λόγο. Γι’ αυτήν η Άγαρ είναι ένα εργαλείο, ένα μέσο για τα σχέδιά της, δεν είναι πρόσωπο. Η Σάρα και ο Άβραμ τη χρησιμοποιούν και γρήγορα αντιμετωπίζουν τα επακόλουθα των ενεργειών τους.

Όταν η Άγαρ είδε ότι συνέλαβε άρχισε να καταφρονεί την κυρία της. Είναι περήφανη γιατί μπορεί να προσφέρει στο ζευγάρι αυτό που επιθυμούν. Βλέπει τον εαυτό της σαν τη λύση του προβλήματός τους. Το ζευγάρι ευλογήθηκε μέσω εκείνης. Η Άγαρ θεωρεί ότι είναι πλέον ανώτερη από την κυρία της μια και μπορεί να προσφέρει στον Άβραμ αυτό που δεν μπορεί να προσφέρει εκείνη.

Όταν η Σάρα έδωσε στον Άβραμ τη δούλη της σαν δεύτερη γυναίκα του, την ανέβασε σε ένα επίπεδο κοινωνικό, ανώτερο από εκείνο που ζούσε σαν δούλη. Έλπιζε όμως ότι και η δική της θέση θα υψωνόταν από τη γέννηση ενός παιδιού από την ένωση του άντρα και της δούλης της, καθώς θα έφευγε από πάνω της το στίγμα της στειρότητας. Τώρα που η δούλη συνέλαβε, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Την ανίσχυρη ξένη δούλη, η σύλληψη, η γονιμότητα, την μετατρέπει σε γυναίκα με δύναμη. Η δούλη την καταφρονεί και ο πόνος της Σάρας είναι αβάστακτος. Η Σάρα βρίσκεται πίσω από την Άγαρ. Η πικρία των χρόνων της άκαρπης αναμονής, η αίσθηση της αποτυχίας, η απογοήτευση από τις ελπίδες που είχε αποθέσει στην Άγαρ, κάνουν για πρώτη φορά την Σάρα να εκφράσει με αγανάκτηση τον πόνο της με λόγια πικρά εναντίον του Άβραμ. Η καταφρόνια της Άγαρ κάνει την Σάρα να αισθάνεται αδικημένη και ατιμασμένη. Μπορεί η Άγαρ να είναι έγκυος, χωρίς τη δική της θέληση αλλά η Σάρα έχει την πικρία ότι έχει βιαστεί η προσωπική ζωή της και η προσωπικότητά της.

Έρχεται η σύγκρουση ανάμεσα στις δύο γυναίκες. Η μόνιμη παρουσία της Άγαρ θυμίζει συνέχεια στη Σάρα την αποτυχία της να φέρει στον κόσμο η ίδια ένα παιδί. Η Σάρα ρίχνει την ευθύνη για το κατάντημα της ζωής της, στον Άβραμ. “Εξαιτίας σου αδικούμαι” (16:5). Δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται ότι η ίδια έφερε τη ζωή της εδώ που βρίσκεται αντιπαραθέτοντας στα θεία σχέδια δικές της ανθρώπινες πρωτοβουλίες. Ο Άβραμ δίνει στη Σάρα το δικαίωμα να χειριστεί το ζήτημα όπως νομίζει. Η Σάρα στην υπεροπτική συμπεριφορά της Άγαρ ανταποδίδει κακομεταχείριση. Δεν την διώχνει αλλά με την κακή της συμπεριφορά την αναγκάζει να φύγει. Δυο γυναίκες που διαθέτουν η καθεμιά ένα μερίδιο δύναμης. Η Άγαρ της γονιμότητας, η Σάρα της νόμιμης συζύγου. Χρησιμοποίησε η καθεμιά τη δύναμή της εναντίον της άλλης.

Το δράμα της οικογένειας κορυφώνεται. Ο Άβραμ και η Σάρα προσπάθησαν να αποκτήσουν ένα παιδί που θα αναπλήρωνε το κενό που ένοιωθαν από την έλλειψη δικού τους παιδιού. Το αποτέλεσμα είναι η ζωή τους να έχει περιπλακεί, και το κενό της ζωής τους να έχει μεγαλώσει. Από την άλλη πλευρά η Άγαρ, σε κατάσταση εγκυμοσύνης βρίσκεται στο δρόμο. Μια οικογένεια που η ζωή της έχει φτάσει σε αδιέξοδα.

Ισμαήλ: Ο Θεός ακούει (16:11)

Η Άγαρ περιπλανάται στην έρημο. Το άγρυπνο βλέμμα του Θεού παρακολουθεί τις εξελίξεις και επεμβαίνει σαν ένας ουράνιος οικογενειακός σύμβουλος. Στέλνει τον άγγελό του να συναντήσει την Άγαρ. Πρώτα ο άγγελος την ελέγχει για την περιφρόνηση που έδειξε στην κυρία της και τη συμβουλεύει να επιστρέψει για να βρει προστασία στο σπιτικό των ανθρώπων που είναι υπεύθυνοι γι’ αυτήν και το παιδί της. Έπειτα της φέρνει καλά νέα, ευλογίας: “Θέλω πληθύνει σφόδρα το σπέρμα σου, ώστε να μην αριθμήται δια το πλήθος… θέλεις γεννήσει υιόν και θέλεις καλέσει το όνομα αυτού Ισμαήλ (Ο Θεός ακούει)? διότι ήκουσεν ο Κύριος την θλίψιν σου” (16:10-11).

Η συνάντηση του αγγέλου με την Άγαρ είναι ο πρώτος ευαγγελισμός που αναφέρεται στη Βίβλο. Η Αιγύπτια δούλη είναι το πρώτο άτομο στη Βίβλο που δέχεται την επίσκεψη ενός τέτοιου αγγελιαφόρου. Σαν τις υποσχέσεις που έδωσε ο άγγελος του Θεού στην Άγαρ, έχουν δεχθεί όλοι οι πατριάρχες. Η Άγαρ είναι η μόνη γυναίκα που ακούει τέτοια λόγια.

Η Άγαρ αντιλαμβάνεται τη θεία παρουσία όταν ακούει το όνομά της: Άγαρ (16:8). Είναι η πρώτη φορά που κάποιος απευθύνεται σ’ αυτήν με το όνομά της. Ο Θεός αναγνωρίζει στην Άγαρ αυτό που ο Άβραμ και η Σάρα αγνόησαν. Την προσωπικότητά της.

Η Άγαρ αφού δέχεται τις θείες υποσχέσεις, αντιμετωπίζει τον Θεό με νέα όραση. Είναι το μόνο άτομο στη Βίβλο, που δίνει στον Θεό ένα όνομα. “Συ ο Θεός όστις με είδες” (16:13). Είναι ένα όνομα που αποκαλύπτει την προσωπική συνάντηση της Άγαρ με τον Θεό. Η Άγαρ γνώρισε, είδε τον Θεό που ακούει και βλέπει, όχι από μακριά σαν παρατηρητής, αλλά βλέπει και ακούει προσωπικά τη θλίψη της. Στέλνει τον άγγελό Του να τη συναντήσει και επεμβαίνει στη ζωή της, δίνοντάς της υποσχέσεις για το παιδί που θα γεννήσει.

Η Άγαρ επιστρέφει στο σπιτικό του Άβραμ. Προηγούμενα όμως, έχει αντιληφθεί την παρουσία του Θεού. Ο Θεός είναι ζωντανός, την βλέπει, την ακούει. Μετά από αυτή την αποκάλυψη αναρωτιέται: “Είδον έτι εγώ ενταύθα Εκείνον όστις με είδε;” (16:13) Ζητά από τον εαυτό της να δει Εκείνον που πρώτος την είδε και την άκουσε. Εκείνον που τη συμβούλεψε, την καθοδήγησε, την ελέησε, την ευλόγησε.

Ηγεμόνισσα – “Μήτηρ πλήθους εθνών”

Όλες τις προηγούμενες φορές όταν έδωσε ο Θεός την διαθήκη Του στον Άβραμ, η υπόσχεση δεν αναφερόταν στη Σάρα. Τώρα καθώς απευθύνεται στον Άβραμ, διευκρινίζει ότι η Σάρα θα γεννήσει. Πέρα από τα έθιμα της εποχής και τη θέση της γυναίκας στις πατριαρχικές κοινωνίες της Γένεσης. Τη Σάρα θεωρεί ο Θεός γυναίκα του Άβραμ. Και οι δύο είναι αποδέκτες της ίδιας διαθήκης και των ίδιων ευλογιών. Και στους δύο δίνει νέα ονόματα. Ο Άβραμ ονομάζεται τώρα Αβραάμ που σημαίνει “πατέρας πλήθους εθνών”. Η Σάρα μετονομάζεται σε Σάρρα που σημαίνει ηγεμόνισσα “και θέλω ευλογήσει αυτήν και θέλει γίνει μήτηρ πλήθους εθνών, βασιλείς λαών θέλουσιν εξέλθει εξ αυτής” (17:16).

Ο Αβραάμ και η Σάρρα είναι πλέον υπερήλικες. Στέκεται αδύνατο να συλλάβουν το υπερφυσικό δώρο που ο Θεός ετοιμάζει γι’ αυτούς. Ο καθένας με τη σειρά του γελούν. Έρχεται όμως το συγκλονιστικό ερώτημα του Κυρίου: “είναι τι αδύνατον εις τον Κύριον;” (18:14) Στον Κύριο του Σύμπαντος, της δημιουργίας, της ζωής. Είναι η ιδιαίτερη ώρα στη ζωή της Σάρρας που δέχεται τον έλεγχο του Θεού. Αντιλαμβάνεται το μεγαλείο του Θεού που της ετοιμάζει στα γεράματά της ένα παιδί. Ποτέ δεν είναι αργά για τον Θεό να ενεργήσει στη ζωή μας. Αστραπιαία θα πέρασαν από το νου της τα δικά της ανθρώπινα σχέδια που αντί να της δώσουν χαρά της έφεραν περισσότερη δυστυχία. Στη δική της λογική ο Θεός ξεδιπλώνει και πάλι το υπέρλογο σχέδιό Του. Αντιλαμβάνεται πόσο ανόητα, έδρασε. Αρνήθηκε ότι γέλασε.

Η Σάρρα εφοβήθη (16:15)

Μπορεί να φοβήθηκε γιατί συνειδητοποίησε το μεγαλείο του Θεού, τη δύναμή Του, τη δόξα Του. Καταλαβαίνει ότι είναι άξια τιμωρίας για τη συμπεριφορά της. Ο φόβος της είναι το δέος, ο βαθύς σεβασμός που αισθάνεται το παιδί του Θεού όταν έρχεται σε επίγνωση του χαρακτήρα του Θεού. Όταν δούμε ανθρώπους όπως η Σάρρα που πριν αισθάνονταν ασφαλείς και σταθεροί, δυνατοί, να στέκονται έντρομοι κι έκπληκτοι στην φανέρωση της δόξας του Θεού, καταλαβαίνουμε ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντιληφθεί αρκετά τη μικρότητά Του μέχρις ότου συγκρίνει τον εαυτό του με το Μεγαλείο του Θεού. “Αρχή σοφίας, φόβος Κυρίου” (Ψαλμός 111:10).

Και ήτο ο Θεός μετά του παιδίου (21:20)

Η υπόσχεση του Θεού εκπληρώνεται και γεννιέται από τη Σάρρα το παιδί της διαθήκης. Καθώς όμως μεγαλώνει, μια δεύτερη οικογενειακή κρίση ξεσπά στο σπιτικό. Ο Ισμαήλ περιγελά τον Ισαάκ. Του Αβραάμ του φαίνεται δύσκολο να διώξει το παιδί του με τη μητέρα του, όπως του ζητά η Σάρρα. Ο Ισμαήλ είναι σπέρμα του και πρωτότοκος γιος του. Αλλά η κατάσταση είναι αφόρητη στην οικογένεια. Η Άγαρ και το παιδί της και η Σάρρα με το παιδί της είναι αδύνατο να συμβιώσουν.

Ο Θεός παρακολουθεί τις εξελίξεις και επεμβαίνει. Πάλι επαναλαμβάνει στον Αβραάμ την υπόσχεση που έδωσε στην Άγαρ ότι ο Ισμαήλ θα γίνει μεγάλο έθνος και θα ευλογηθεί. Βλέποντας το αδιέξοδο στη ζωή τους, τον προτρέπει να αφήσει τη δούλη και το παιδί να φύγουν.

Η Άγαρ και το παιδί της βρίσκονται και πάλι στους δρόμους. Η Άγαρ είχε ίσα δικαιώματα με τη νόμιμη σύζυγο και το παιδί της θεωρείτο γνήσιο και εισερχόταν στην κληρονομιά του πατέρα μαζί με το παιδί της νόμιμης συζύγου. Στην περίπτωσή μας ο Ισμαήλ είχε αυξημένα δικαιώματα γιατί ήταν πρωτότοκος.

Αντί γι’ αυτή την προστασία, ο Αβραάμ απέπεμψε για πάντα την Άγαρ και το παιδί, με εφόδια ένα ασκί νερό και μερικούς άρτους.

Η Άγαρ και το παιδί περιπλανώνται πάλι στην έρημο. Η περιπλάνηση έχει την έννοια της αβεβαιότητας, της έλλειψης ή απώλειας προορισμού κι ακόμα της ένδειας. Η έρημος είναι ένας άνυδρος και αφιλόξενος τόπος, εχθρικός. Το μόνο που προσφέρει είναι ένα νεκροκρέβατο για το παιδί. Έρημος είναι και η ψυχή της Άγαρ που έχει γευθεί την απόρριψη, την εγκατάλειψη, την εξορία. Εδώ που βρίσκεται δεν υπάρχει μέλλον για το παιδί της και γι’ αυτήν, δεν υπάρχει ζωή. Ο μόνος επισκέπτης που μπορεί να περιμένει είναι ο θάνατος.

Και πάλι όμως το άγρυπνο βλέμμα του Θεού παρακολουθεί τη μάνα που κλαίει απελπισμένη και περιμένει το θάνατο του παιδιού της. Ακούει τη φωνή, το κλάμα του παιδιού. Ενεργεί θαυμαστά. Επαναλαμβάνει στην Άγαρ την υπόσχεση που έχει δώσει στην ίδια και τον Αβραάμ, ότι θα καταστήσει το παιδί, τον Ισμαήλ, έθνος μέγα. Ανοίγει τα μάτια της Άγαρ τα τυφλωμένα από τον πόνο, την ταλαιπωρία και τις κακουχίες για να δουν το πηγάδι με το νερό που βρίσκεται κοντά τους και να ξεδιψάσουν. Ό,τι δεν θέλησαν και δεν μπόρεσαν να προσφέρουν ο Αβραάμ και η Σάρρα στην Άγαρ και το παιδί ητς, αναλαμβάνει να το προσφέρει ο ίδιος ο Θεός. “Και ήτο ο Θεός μετά του παιδίου” (21:20). Η φροντίδα του Θεού για την Άγαρ μας θυμίζει την πιστότητά του στους περιφρονημένους, τους αδικημένους, τους εξορισμένους, τους μόνους. Μας θυμίζει ότι ο Θεός δεν κάνει διάκριση σε φυλή, κοινωνική τάξη ή φύλο. Η Άγαρ είναι η άστεγη γυναίκα, η μοναχική μάνα, η διωγμένη σύζυγος, η εξορισμένη δούλη. Οι κύριοί της που την έφεραν στη θέση που βρίσκεται την απομάκρυναν στο περιθώριο της δικής τους ιστορίας. Βρίσκεται στην έρημο, ένα χώρο που προκαλεί δέος και τρόμο. Εκεί όμως που η ανθρώπινη φροντίδα δεν φτάνει, αποκαλύπτεται ο Θεός. Καλύπτει κάτω από τις δικές Του πτέρυγες, προστατεύει, αναζωογονεί, υπόσχεται και ευλογεί.

Σε τελείως διαφορετικές συνθήκες κοινωνικές έζησαν ο Αβραάμ, η Σάρρα και η Άγαρ, από τις συνθήκες που ζούμε σήμερα. Η φθαρμένη από την αμαρτία όμως ανθρώπινη φύση, ίδια. Το κακό ανταποδίδεται από άλλο κακό. Η λανθασμένη ενέργεια της Σάρρας για να αποκτήσει παιδί, μέσω της δούλης της, φέρνει την περιφρόνηση της Άγαρ όταν αυτή μένη έγκυος. Ο εγωισμός της Άγαρ την φέρνει στους δρόμους, διωγμένη από την κακομεταχείριση της Σάρρας. Το κακό συνεχίζεται όταν ο Ισμαήλ περιγελά τον Ισαάκ και αυτό προκαλεί την αγανάκτηση της Σάρας. Η Σάρρα διώχνει την Άγαρ στην έρημο. Το ίδιο και τώρα, ο εγωισμός, η ζήλια, η καταφρόνια, η κακομεταχείριση, διαφορετικές μορφές του κακού που φωλιάζει στον άνθρωπο.

Πέρα όμως και πάνω από την ανθρώπινη ιστορία ενός έθνους, μιας οικογένειας, ενός ατόμου, ο Θεός εκτελεί τη Διαθήκη Του στο ακέραιο, το χρόνο που ο Ίδιος έχει ορίσει. Είναι ο θαυμαστός Θεός που όχι μόνον δεν ανακαλεί τη Διαθήκη Του όταν η Σάρρα και ο Αβραάμ παρεμβαίνουν στα σχέδιά Του, αλλά ευλογεί την Άγαρ και το παιδί της. Είναι δυνατός να χαρίσει παιδί σ’ ένα υπέργηρο ζευγάρι και είναι δυνατός να διατηρήσει τη ζωή μέσα στην έρημο.

Ο Απόστολος Παύλος (Γαλ. 4:21-31) παρουσιάζει μια αλληγορία σχετικά με την Σάρρα και την Άγαρ και τα παιδιά τους. Οι πιστοί είναι παιδιά της επαγγελίας, παιδιά της ελευθέρας, της Σάρρας και όχι της δούλης, της Άγαρ. Είμαστε κατά σάρκα και κατά το πνεύμα παιδιά της Σάρρας. Την αλληγορία όμως πρέπει να την κατανοήσουμε μόνο σαν αλληγορία. Δεν μπορούμε να απορρίψουμε την Άγαρ, γιατί αυτό θα παραποιούσε την πίστη μας. Ο Ιησούς άπλωσε το χέρι Του στους καταφρονημένους και τους ξεχασμένους και ο ίδιος ο Παύλος στο ακριβώς προηγούμενο κεφάλαιο (Γαλ. 3:28) διακήρυξε: “Δεν είναι πλέον Ιουδαίος ουδέ Έλλην? δεν είναι δούλος ουδέ ελεύθερος? δεν είναι άρσεν και θήλυ”. Η Άγαρ ήταν ξένη, ήταν δούλη και ήταν γυναίκα. Στην έρημο όμως που βρέθηκε, τη συνάντησε ο Θεός και Εκείνος διατήρησε στη ζωή αυτήν και το παιδί της με τρόπο θαυματουργικό.

[1] Σχετικά με τη μαρτυρία της Χριστιανικής κοινότητας στον περίγυρό της στην σημερινή εποχή, βλέπε: Pieter N. Holtrop etal‘Witnessing Together in Context’ in Milan Opočenský (ed), Reformed World, Geneva, World Alliance of Reformed Churches, V 45, NDecember 1995, pp. 161-76.   4,

 Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό ΑΣΤΗΡ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ 

Γράψτε τη γνώμη σας για το άρθρο: Αφήστε το μήνυμα σας στο βιβλίο επισκεπτών